Cunda Adası’nda Ekşi Çeşme | Tarihi ve Hikayesi
Ayvalık’ın en özel köşelerinden biri olan Cunda Adası, tarihi sokakları, taş mimarisi ve doğal güzellikleriyle ziyaretçilerini büyüler. Bu güzelliklerin arasında yer alan Ekşi Çeşme, diğer adıyla Paşa Çeşmesi, hem ilginç hikayesi hem de tarihi dokusuyla dikkat çekiyor.
Ekşi Çeşme’nin Hikayesi ve İsminin Kökeni
Çeşmeye “Ekşi Çeşme” denilmesinin nedeni, suyunun tadıdır. İçildiğinde hafif limonumsu, mayalı ve ekşimsi bir tat bırakır. Bu farklı özellik, çeşmeye halk arasında bu ismin verilmesine yol açmıştır. Diğer adı olan Paşa Çeşmesi ise bölge halkı tarafından uzun yıllardır kullanılmaktadır.
Rum Döneminden Kalan Tarihi Bir Eser
Ekşi Çeşme’nin yapım tarihi kesin olarak bilinmese de, Rumların yaşadığı dönemden kalma olduğu bilinmektedir. Cunda’daki pek çok taş yapıda olduğu gibi burada da Rum ustaların emeği görülmektedir. Gözlemler, çeşmede kullanılan bazı taşların antik çağdan devşirme malzeme olabileceğini düşündürüyor. Özellikle suyun aktığı bölümün, bir lahit parçasını andırması dikkat çekici. Bu da Cunda’da geçmiş uygarlıkların izlerinin halen görülebileceğini gösteriyor.
Sarımsak Taşı ve Taş İşçiliği
Çeşmenin ana gövdesi, Ayvalık ve Cunda’ya özgü sarımsak taşından yapılmıştır. Pembe tonlu, gözenekli ve kolay işlenebilen bu taş, bölgede evlerden kiliselere, camilerden çeşmelere kadar pek çok yapıda tercih edilmiştir. Ekşi Çeşme’nin zarif görünümünü de bu özel taş sağlamaktadır.
Ön yüzünde kemerli bir niş yer alır. Bu detay, Osmanlı ve Rum mimarisinin birleşimini yansıtır. Üst kısmında ise “Bismillahirrahmanirrahim” yazısı dikkat çeker. Bu, çeşmenin sonradan İslami motiflerle zenginleştirildiğini ve çok kültürlü Ayvalık tarihinin bir sembolü haline geldiğini gösterir.
Restorasyon ve Günümüzdeki Durumu
Ekşi Çeşme, En son 2021 yılında Ayvalık Belediyesi tarafından restore edilmiştir.(Öncesi için kesin bir tarih bilinmiyor) Çevresi düzenlenmiş, yapının korunması için gerekli çalışmalar yapılmıştır. Bugün ziyaretçilerin hem görebileceği hem de suyundan tadabileceği şekilde ayakta tutulmaktadır.
Gözlemler ve Antik İzler
Ekşi Çeşme’nin en dikkat çekici bölümü, suyunun aktığı taş haznesidir. Bu taş, sıradan bir yalak veya çeşme oluğundan farklıdır. Dikdörtgen formu, kalın taş blok yapısı ve yüzeyindeki işçilik, antik çağdan kalma bir lahit ya da büyük blok taşın devşirilerek çeşmeye uyarlandığını düşündürmektedir.
Anadolu’nun birçok yerinde olduğu gibi, Cunda ve Ayvalık çevresinde de antik dönemden kalma lahitler veya yapı taşları, sonraki dönemlerde günlük kullanım amacıyla çeşme, yalak veya yapı malzemesi olarak değerlendirilmiştir. Ekşi Çeşme’deki bu taşın da böyle bir “ikinci kullanım” (spolia) örneği olması oldukça olasıdır.
Bu da çeşmenin değerini yalnızca Rum döneminden kalma bir miras olmanın ötesine taşır; aynı zamanda antik çağın izlerini günümüze taşıyan bir kültürel katman sunar.
Yerel Bilgiler ve Anılar
-
Yöre halkı, eskiden çeşmede su doldurup evlerine taşıdıklarını anlatır.
- Yetişkin insanlar, çocukluk yıllarında ve büyüklerinden duydukları bilgiler ile suyunun her zaman ekşi olduğunu anlatmaktadır.
-
Bazı kaynaklarda, çeşme suyunun mide, böbrek taşı ve safra rahatsızlıklarına iyi geldiğine inanıldığı söylenmektedir. Ancak bu bilgi bilimsel olarak kanıtlanmamıştır. Doğruluğu yoktur.
-
Ziyaretçiler, yürüyüş sırasında çeşmeden su içip serinlemektedir.
- Anlatılanlara göre bölgede bulunan Manastırlara gitmek isteyenler bu çeşmede soluklanır ve yoluna devam ederlermiş. (Eskiden)
- Doğada yaşayan canlılar içinde yaşam kaynağı olmaktaydı.
- Tarihi Çeşmeler Ayvalık ve Cunda Sokaklarında da bulunmaktadır. Gezerken bunları görebilirsiniz.
- Ayvalık içerisinde Acı Su kaynağı ve kuyuların olduğu eski kitaplarda geçmektedir. Günümüzde yok olmuştur.
- Ayvalık içerisinde Şifalı su merkezi bulunmaktadır. Tarihi ve Hikayesine: 👉 Ayvalık Ayazması makalesinden ulaşabilirsiniz.
- Sizinde bildiğiniz günümüze ulaşmış hikayeler varsa bizimle paylaşabilirsiniz.
Ziyaret Edecekler İçin Tavsiyeler
- Tarihi yapıya zarar vermemek için dikkatli olunmalı.
- Çevre temiz tutulmalı, çöp bırakılmamalı.
- “İz bırakma” prensibiyle hareket edildiğinde bu tarihi eserler gelecek nesillere korunarak aktarılabilir.
- Suyun güncel bir analiz raporu olup olmadığı bilinmiyor.
- Hastalığa iyi geldiği bilgisinin bilimsel yada resmi bir kanıtı yoktur.
- Suyun çıkış noktası ve depo hijyen durumu bilinmiyor.
- Kış mevsiminde, yağmur zamanlarında su çamurlu akabilir.
- Yaz mevsiminde kuraklık veya arıza nedeniyle akmayabilir. (15.08.2025 Tarihinde akmadığı bilgisi paylaşıldı)
Ekşi Çeşme’ye Ulaşım
Cunda Adası’nda, Pateriça yolu üzerinde yer alan Ekşi Çeşme’ye ulaşım oldukça kolaydır. Kendi aracıyla gitmek isteyenler için güzergâh şöyledir: Ayvalık’tan Cunda yönüne giderken eski köprüyü geçtikten sonra düz devam ediliyor. Yaklaşık 1km. Yol Çatallandığında karşınıza tarihi Değirmen çıkar. Değirmenin sağındaki yola sapıp, mezarlığın bulunduğu güzergâhtan devam ettiğinizde yaklaşık 750 metre asfalt yol üzerinde ilerlemeniz gerekir. Çeşme, yolun sol tarafında kalmaktadır.
Toplu taşıma ile gitmek isteyenler ise Eski Yol / Çataltepe minibüslerini tercih edebilir. Bu minibüsler Ekşi Çeşme’nin önünden geçmektedir. Dönüş için de yine çeşmenin önünden minibüse binmek mümkündür.
Çevredeki Önemli Yerler:
Son Bilgi
Cunda Adası Ekşi Çeşme (Paşa Çeşmesi), sadece bir çeşme değil; adanın tarihini, kültürünü ve taş işçiliğini anlatan önemli bir mirastır. Eğer yolunuz Pateriça yoluna düşerse mutlaka bu tarihi çeşmeyi ziyaret edin…
Bu makale sadece çeşmenin tarihi hakkında bilgi vermeyi amaçlamıştır. Herhangi bir resmi kaynağa dayanmamaktadır. Günümüze ulaşan bilgiler ve gözlemlerin neticesinde yazılmıştır.
